Geletterdheid in onze moderne tijd: #4 Literaire competenties
In deze moderne wereld worden jongeren dagelijks overspoeld door een constante stroom van digitale informatie, van appjes tot sociale mediaberichten en online nieuws. We zitten midden in een ‘aandachtseconomie’, waarin verschillende mediakanalen vechten om onze aandacht met meldingen, pushberichten en clickbaits. Maar wat betekent dit voor ons vermogen om informatie echt op te nemen en kritisch te denken? Vooral het vermogen van jongeren om diep te lezen staat ter discussie.
Om deze uitdagingen aan te gaan, is het belangrijk dat jongeren verschillende vormen van geletterdheid ontwikkelen. Naast traditioneel lezen moeten ze ook digitaal geletterd zijn. Dat betekent dat ze in staat zijn om meervoudige vormen van informatie te begrijpen en literaire competentie op te bouwen.
Maar hoe kunnen jongeren deze geletterdheden ontwikkelen te midden van alle digitale afleidingen? Een antwoord ligt in het lezen van boeken, verhalen en gedichten. Fictie biedt een geweldige kans om diepgaande aandacht te oefenen en bewust te schakelen tussen verschillende leesstijlen. Bovendien helpt het jongeren bij het ontwikkelen van kritisch denken, analytische vaardigheden en empathie – essentiële vaardigheden in onze moderne wereld.
In een serie van 4 blogs vertellen we er meer over. Dit is de derde blog over meervoudige geletterdheid.
Literaire competenties
Literaire competentie vormt een essentieel onderdeel van geletterdheid in de hedendaagse samenleving. Tekstuele en literaire media zijn een integraal onderdeel geworden van onze culturele en intellectuele ervaring. Het vermogen om literaire teksten te begrijpen, te analyseren en te waarderen is niet alleen van academisch belang, maar ook van persoonlijke en sociale waarde.
Allereerst is literaire competentie gekoppeld aan het vermogen om betekenis te vinden en te interpreteren in complexe verhalende teksten. Dit omvat het begrijpen van de plot, personages, thema’s en stilistische kenmerken van een tekst. En ook het kunnen identificeren van symboliek, metaforen en andere literaire apparaten die worden gebruikt door auteurs om hun betekenis over te brengen.
Daarnaast vereist literaire competentie ook een begrip van de culturele en historische context waarin literaire werken zijn geschreven. Het kunnen plaatsen van een tekst binnen zijn bredere culturele en literaire tradities stelt lezers in staat om de betekenis en relevantie ervan beter te begrijpen, evenals de invloed die het heeft gehad op latere literatuur en kunst.
Een ander aspect van literaire competentie is het vermogen om kritisch te denken en te analyseren over literaire teksten. Dit omvat het stellen van vragen over de intentie van de auteur, de interpretatie van de tekst door verschillende lezers, en de culturele en sociale betekenis van het werk. Door middel van kritische analyse kunnen lezers hun eigen perspectieven en interpretaties ontwikkelen en deze onderbouwen met bewijs uit de tekst.
Het gaat bij literaire competentie niet alleen om begrijpen en analyseren van teksten. Het gaat ook om een gevoel van esthetische waardering en emotionele betrokkenheid bij literatuur. Het vermogen om te genieten van de schoonheid van taal, de kracht van verhalen en de diepgang van ideeën die worden uitgedrukt in literaire werken is een belangrijk aspect van literaire competentie. Dit biedt zowel intellectuele als emotionele verdieping.
Literaire competentie heeft niet alleen betrekking op het begrijpen en waarderen van literatuur, maar ook op het vermogen om effectief te communiceren over literaire teksten. Dit omvat het kunnen bespreken van literaire werken met anderen, het schrijven van analyses en interpretaties, en het presenteren van ideeën over literatuur op een samenhangende en overtuigende manier.
Conclusie
Kortom, literaire competentie is een veelzijdige en waardevolle vaardigheid die het vermogen van individuen vergroot. Het helpt om betekenis te vinden en te creëren in de rijke en gevarieerde wereld van literatuur. Door literaire competentie te ontwikkelen, kunnen mensen niet alleen hun begrip en waardering van literatuur verdiepen. En daarnaast ook hun vermogen om te denken, communiceren en de wereld om hen heen te begrijpen en te waarderen.
Ze willen wel, maar…
Lezen is volgens velen terecht een fundamentele vaardigheid die cruciaal is voor succes in het leven. Voor jongeren is dit niet anders. Een recent onderzoek, uitgevoerd door Qrius, werpt licht op de leescultuur onder jongeren en identificeert de leesuitdaging waarmee zij worden geconfronteerd als het gaat om het omarmen van lezen als een plezierige activiteit.
Het onderzoek onthult een aantal interessante bevindingen:
Belang van lezen: Bijna alle jongeren (90%) erkennen het belang van lezen voor hun taalvaardigheid en algemene ontwikkeling. Ze begrijpen dat een goede beheersing van taal essentieel is om vooruit te komen in het leven. Het is hun “niveau” bepalend, zoals een respondent opmerkte.
Associaties met lezen: Gelukkig hebben de meeste jongeren een positieve of neutrale associatie met lezen. Woorden als ‘rust’, ‘ontspanning’, ‘leuk’ en ‘leren’ komen vaak naar voren wanneer ze over lezen praten.
Concurrentie van digitale media: Een van de grootste leesuitdaging voor lezen komt voort uit de opkomst van sociale media, games en series. Deze vormen van entertainment bieden directe bevrediging en vereisen minder inspanning en concentratie dan het lezen van boeken. Hierdoor ervaren veel jongeren moeite om tijd vrij te maken voor boeken, zelfs als ze dat graag zouden willen.
Gebrek aan zichtbaarheid en aanbevelingen: Veel jongeren hebben moeite met het vinden van boeken die bij hun interesses passen. Het huidige aanbod is voor hen niet altijd duidelijk zichtbaar in de media die ze gebruiken, zoals sociale media en YouTube. Bovendien wordt er weinig over boeken gesproken in hun sociale kringen, wat het ontdekken van nieuwe titels bemoeilijkt.
Rol van bekende personen: Boeken geschreven door of over bekende Nederlanders, zoals topsporters of influencers, hebben meer aantrekkingskracht op jongeren. Deze boeken worden vaak als toegankelijker beschouwd en trekken zelfs jongeren aan met een lage leesmotivatie.
Voorkeur voor papieren boeken: Hoewel digitale media populair zijn, geven de meeste jongeren nog steeds de voorkeur aan het lezen van papieren boeken boven e-books en luisterboeken.
En hoe gaan we ze dan helpen?
Deze bevindingen suggereren dat hoewel jongeren de waarde van lezen erkennen, ze worden geconfronteerd met tal van obstakels die hen ervan weerhouden om boeken te omarmen als een plezierige vrijetijdsbesteding. Het is essentieel dat beleidsmakers, scholen en ouders zich bewust zijn van deze uitdagingen en strategieën ontwikkelen om jongeren te ondersteunen bij het ontwikkelen van een liefde voor lezen die verder reikt dan de pagina’s van een boek.
Binnen het onderwijs is er een boeiende ontwikkeling gaande: literaire gesprekken nemen een steeds prominentere plaats in. Deze gesprekken, gebaseerd op de handleiding ‘Maar als je erover nadenkt…‘, transformeren de traditionele boekenkring tot een dynamische en interactieve ervaring. In dit blog duiken we dieper in de praktijk van literaire gesprekken op school en ontdekken we de betekenis ervan voor zowel leraren als leerlingen.
Waar het bij literaire gesprekken om gaat
Literaire gesprekken vormen een krachtige manier om leerlingen actief te betrekken bij het lezen en interpreteren van teksten. De cyclus van het gezamenlijk lezen van een boek, het opschrijven van gedachten op post-its, en het voeren van vijf literaire gesprekken per boek, creëert een diepgaand begrip van verhalen. Het geeft leerlingen de ruimte om hun eigen vragen, verwachtingen en interpretaties te delen, waardoor literair denken wordt gestimuleerd.
De rol van de leerkracht
Het voeren van literaire gesprekken vraagt meer van de leerkracht dan een traditionele boekenkring. Om effectief te zijn, moet de leerkracht niet alleen het gekozen boek goed kennen, maar ook literair competent zijn. Het stellen van de juiste vragen en het stimuleren van discussies vereist inzicht in zowel het boek als de leeservaring van de leerlingen. Als de cyclus zich herhaalt gedurende het schooljaar, evolueert de rol van de leerkracht van leidende gids naar een ondersteunende facilitator.
Leerlingen in de regisseursstoel
Een opvallend kenmerk van deze benadering is de geleidelijke overgang van door de leerkracht geleide gesprekken naar ‘leesclubs’ waarin leerlingen zelf het boek kiezen en bespreken. Deze verschuiving weerspiegelt de groei en ontwikkeling die leerlingen doormaken in hun begrip van literatuur en het vermogen om zelfstandig te denken en te analyseren.
Het belang van literair denken
In literaire gesprekken draait het niet om het vinden van het ‘juiste’ antwoord, maar om het verkennen van diverse interpretaties en persoonlijke reacties op het verhaal. Vragen en discussies zijn geen tekenen van onmacht, maar eerder een manifestatie van literair denken. Dit benadrukt het belang van het aanmoedigen van nieuwsgierigheid en het stimuleren van individuele interpretaties binnen de literaire context.
Conclusie
Literaire gesprekken op school brengen de magie van verhalen tot leven en bieden een platform voor diepgaande reflectie en discussie. Door leerlingen actief te betrekken bij het leesproces, ontstaat er een verrijkende leeromgeving waarin literair denken wordt aangemoedigd en individuele stemmen gehoord worden. Als leraren de uitdaging aangaan om literair competent te zijn en een ondersteunende ruimte creëren voor diverse interpretaties, zal de kracht van literaire gesprekken een blijvende impact hebben op de literaire ontwikkeling van leerlingen.
